Samenvatting

Inleiding
Net als in 2023 kunnen we rapporteren over de meest recente resultaten voor Zuid-Holland op de monitors voor brede welvaart van CBS en Rabo Research/Universiteit Utrecht. Daarmee geven we wederom invulling aan het behandelvoorstel voor motie 1159 ‘Sturen op Brede Welvaart, niet alleen geld telt’, maar we lopen ook vooruit op de Agenda Brede Welvaart en de daarin te stellen ambities en eventuele prestatie-indicatoren die we daaraan wellicht op termijn willen koppelen.
Hieronder volgt eerst een toelichting op het begrip brede welvaart en de ontwikkelingen richting monitoring van brede welvaart in Zuid-Holland. Daarna volgt de schets van de meest recente scores op de monitors voor brede welvaart van CBS en Rabo Research/Universiteit Utrecht.

Wat is brede welvaart?
Brede welvaart is inmiddels een concept dat breed wordt gedragen maar wel verdere uitwerking vraagt op basis van politieke prioriteiten. Het wordt in toenemende mate gebruikt als een werkwijze die kan helpen bij het maken van beleidsmatige keuzes en te laten zien wat de consequenties zijn van die keuzes. Brede welvaart gaat over de kwaliteit van leven in het hier en nu, maar ook over de effecten op de welvaart van latere generaties of van die van mensen elders in de wereld. Zowel CBS als Rabobank en andere instanties die vergelijkbare (sets van) indicatoren opstellen (bijvoorbeeld de OESO met haar ‘Better Life Index’) kijken naast economische productie (Bruto Regionaal Product) óók naar andere indicatoren voor maatschappelijke vooruitgang, zowel in het hier en nu als kijkend naar effecten elders en voor latere generaties.

Na het eindrapport van de Tijdelijke Kamercommissie Breed Welvaartsbegrip (2016) startte het Centraal Bureau voor de Statistiek met de ontwikkeling van de Monitor Brede Welvaart voor Nederland, in nauwe internationale samenwerking. In 2019 is deze CBS-monitor ook in lijn gebracht van de Sustainable Development Goals van de VN. Sinds 2020 heeft het CBS deze Monitor Brede Welvaart geregionaliseerd, zodat deze nu ook data bevat voor provincies, regio's en gemeenten.
In de beleidspraktijk wordt monitoring van brede welvaart in verschillende landen vooral gebruikt als analyse-instrument om opgaven te identificeren en te prioriteren.

Monitoring van brede welvaart in Zuid-Holland
Als het gaat om brede welvaart is er inmiddels een grote diversiteit aan monitors, dashboards, etc. Uitdaging is om vanuit bestaande monitors een handzame vorm te vinden die bij ons past, waarbij de eigen Monitor Leefomgeving, de CBS Monitor brede welvaart en de brede welvaartindicator van de Rabobank als basis zullen worden gebruikt. De Monitor Leefomgeving (zie ook Statenbesluit 7572 ) dekt al een groot deel van de relevante thema’s van brede welvaart. Niet alle aspecten van brede welvaart hebben een ruimtelijke dimensie. Vanuit het fundament van de Monitor Leefomgeving (en het onderdeel brede welvaart daarin dat de sociale leefomgeving betreft) werken we aan een op Zuid-Hollandse behoeften toegesneden monitor die behalve de leefomgeving ook andere aspecten van brede welvaart bevat.

Brede welvaart in Zuid-Holland
Hoe staat het met de brede welvaart in Zuid-Holland? Vanuit de Monitor brede welvaart van Rabo Research (2024) komt naar voren dat in Zuid-Holland vooral stedelijke gebieden minder scoren ten opzichte van Nederland (en het landelijk gebied). De brede welvaart is in 2023 in Nederland toegenomen: maatschappelijke betrokkenheid en milieukwaliteit verbeterden, maar persoonlijke ontwikkeling en woontevredenheid verslechterden, en het bruto binnenlands product (bbp) per inwoner daalde licht.

De brede welvaart is echter niet gelijk verdeeld over Nederland en de ongelijkheid tussen regio’s in brede welvaart is sinds 2013 toegenomen. Gebieden met een lage brede welvaart in 2013 – zoals Delfzijl en omgeving, Groot-Rijnmond, Den Haag en Zuid-Limburg – weten maar moeilijk vooruitgang te boeken, in tegenstelling tot regio’s elders in het land. In Agglomeratie Den Haag, Groot-Rijnmond en Groot-Amsterdam is de brede welvaart lager, vooral door lagere scores op de dimensie huisvesting en (in mindere mate) op de dimensie veiligheid. De beperkte beschikbaarheid en de hoge prijzen van huizen leiden tot een lagere woontevredenheid. Ook elders zijn inkomens relatief laag, maar daar wordt dat vaak gecompenseerd door meer veiligheid, een hogere woontevredenheid, een schonere omgeving en/of een betere werk-privébalans .

In de CBS Monitor Brede Welvaart blijkt dat de brede welvaart ten opzichte van de vorige metingen in Zuid-Holland vooral significant veranderd is op fijnstof, geregistreerde misdrijven, ervaren gezondheid, vacaturegraad, afstand tot voorzieningen, vertrouwen in instituties en particuliere zonne-energie. Voor die veranderingen worden toegelicht is het goed te beseffen dat een deel van de veranderingen draait om metingen in 2020 respectievelijk 2021 of 2022 (afhankelijk van de indicator), dus voor of relatief vroeg in de coronapandemie, respectievelijk er middenin.

Het jaarlijkse gemiddelde fijnstof emissie naar lucht is in 2021 10,4% lager dan in 2020. Dat lijkt gerelateerd aan alle beperkingen die werden opgelegd tijdens de pandemie . Op basis van voorlopige cijfers blijkt dat in 2022 het aantal misdrijven door de politie vastgelegd in een proces-verbaal per 1 000 inwoners met 5,2% is toegenomen per jaar.  De vraag is echter of dat komt door toegenomen misdrijven of toegenomen aangiftes . Feit is dat landelijk het aantal geregistreerde misdrijven toenam met 6% , dus Zuid-Holland was geen uitzondering.

De ervaren gezondheid (gemeten als percentage personen van 18 jaar en ouder met antwoordcategorie 'goed' of 'zeer goed' naar de vraag naar ervaren algemene gezondheidstoestand)is met 5,1% per jaar afgenomen. Dat is zeker te relateren aan de coronapandemie, maar treft ook in het bijzonder toch al kwetsbare groepen. In Nederland nam de ervaren gezondheid sterk af , maar bij mensen die moeite hebben met rondkomen is de ervaren gezondheid nog sterker gedaald. 

De vacaturegraad, dat wil zeggen het aantal openstaande vacatures per duizend banen, is in 2021 en 2022 met 11,5% per jaar toegenomen, waarschijnlijk een teken van herstel na de lockdowns. Daarmee is Zuid-Holland overigens een middenmoter .

De afstand tot cafés en dergelijke is met 9,1% per jaar gestegen in 2021 en 2022. De horeca heeft flinke klappen gehad. Na het stopzetten van de generieke financiële overheidssteun per 1 oktober 2021, nieuwe beperkingen in november 2021 en vervolgens een soberder nieuw steunpakket moesten horecabedrijven vanaf oktober 2022 beginnen met het terugbetalen van de belastingschuld. De krapte op de arbeidsmarkt en de stijgende energiekosten verergerden de problematiek.

Het vertrouwen in instituties nam in 2021 en 2022 af met 5,5% per jaar. Daar lijkt ook een verband met corona: tijdens en na de pandemie nam dat vertrouwen af, zeker waar het de landelijke overheid betrof. Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit blijkt dat het aandeel Nederlanders met (veel) vertrouwen in de landelijke overheid tussen april 2020 en september 2023 daalde van 69 tot 22 procent.

Kijkend naar de dimensie ‘Elders en later’ blijkt dat het vermogen aan particuliere zonne-energie in 2021 en 2022 is toegenomen met 26,1% per jaar. Dat is goed nieuws, maar hoewel de energiearmoede in Zuid-Holland als geheel maar een klein beetje hoger is dan het Nederlands gemiddelde, is de verdeling van de energiearmoede over buurten in de provincie sterk ongelijk.

Daarom is het goed nog eens te benadrukken dat brede welvaart binnen de provincie grotere verschillen kent dan tussen provincies. Ongelijkheid in ervaren brede welvaart manifesteert zich daarbij vooral langs verschillende sociaaleconomische kenmerken, niet zozeer regionale. Mensen met een laag inkomen, een sociale huurwoning, geen opleiding aan een hogeschool of universiteit en werklozen ervaren doorgaans minder brede welvaart dan mensen met respectievelijk een hoog inkomen, een koopwoning, een opleiding aan een hogeschool of universiteit en mensen met een baan.

Vervolg
In de Jaarstukken 2025 zullen wij opnieuw rapporteren over de ontwikkeling van brede welvaart. In de tussenliggende tijd werken we aan de Agenda Brede Welvaart, waarin we ook aandacht zullen besteden aan de monitoring van ontwikkelingen én van de impact van genomen maatregelen.